Архины бус шалтгаант элэг өөхжих өвчин

2015 оны Дэлхийн Эрүүл Мэндийн Байгууллагын мэдээгээр дэлхий нийт хүн амын 30% таргалалттай ба бүс нутгаар хуваан үзэхэд Монгол улсын нийт насанд хүрсэн иргэдийн 20-25% таргалалтын 1-р зэргээс дээш таргалалттай  байна гэсэн судалгааны ажлын үр дүн гарсан байдаг^1,2. Өөрөөр хэлбэл 4-5 хүн тутмын 1 нь таргалалтын 1-р зэргээс дээш таргалалттай байна гэсэн үг. 2025 он гэхэд дэлхийн нийт эрэгтэйчүүдийн 40%, нийт эмэгтэйчүүдийн 50% таргалалттай болно гэсэн тооцоолол байдаг².Таргалалт нь олон төрлийн өвчин эмгэг үүсгэх үндсэн шалтгаан болдог ба үүний нэг өвчлөл нь Архины Бус Шалтгаант Элэг Өөхжих Өвчин \АБШЭӨӨ\ юм. 2012 оны Америкийн Гастроэнтерологийн Холбооны мэдээгээр АНУ-ын нийт иргэдийн 27-34% элэг өөхжих эмгэгтэй ба дэлхий дахинд нийт иргэдийн 20-30% АБШЭӨӨ-тэй байна^4,5. Мөн чихрийн шижин өвчин \ЧШӨ\-тэй иргэдийн 67%, хүнд хэлбэрийн таргалалттай иргэдийн 90%, дислипидемитэй иргэдийн 50%-д АБШЭӨӨ илэрсэн байдаг. АБШЭӨӨ нь үндсэн 4 үе шаттай явагддаг⁵. Элэгний эсэд маш бага хэмжээтэй өөхний дуслууд хэвийн үед байдаг ба эдгээр нь энергийн солилцоонд орж хүний биеийн энерги буюу АТФ үүсэлтэнд чухал нөлөөтэй оролцдог. Харин таргалалттай хүмүүсийн хувьд элэгний эсийн цитозол буюу оршихуун хэсэгт чөлөөт өөхний хүчлүүд хэт их хуримтлагдсантай холбоотойгоор элэгний эс гэмтэж эхэлдэг бөгөөд элэгний эс доторх өөхний дуслууд хэмжээгээрээ 2-3 дахин томордог. Энэ үед эзэлхүүний даралтын нөлөөгөөр элэгний эс хэмжээгээрээ томорч, томорсон элэг хэт авиан шинжилгээ болон бодит үзлэгт илэрдэг байна. Элэгний эсийн өөхөн хуримтлал үүсгэхэд нөлөөлөлж байгаа хүчин зүйлийг арилгаагүй тохиолдолд өөхөн дуслууд нь хэмжээгээрээ дахин 4-5 дахин томорч элэгний эсийн фосфолипидэн ханыг гэмтээж тухайн эсийг үхэлд хүргэдэг⁶. Тус үхсэн эсийн зайнд холбогч эдийн молекулууд ирж хуримтлагдснаар элэгний фиброз өөрчлөлт эхэлдэг. Энэ нь цаашид даамжирсаар элэгний хатуурал, элэгний хавдарт шилждэг. Paisнарын 2013 онд хийсэн судалгааны ажлаас үзэхэд нийт элэгний өөхжилтийн 80% нь энгийн өөхлөг элэг хэвээрээ үлддэг бол 20% нь элэгний өөхжих үрэвсэл рүү шилждэг. Тус шилжсэн тохиолдлын 5-10% нь элэгний хатууралд шилжиж 2.7% нь элэгний хавдарт шилждэг болохыг тогтоосон байдаг. Мөн 2030 он гэхэд элэг шилжүүлэн суулгаж буй шалтгааны 1-р байранд таргалалт орно гэсэн мэдээлэл ДЭМБ-ээс мэдээлсэн байна^6,8.

АБШЭӨӨ-ний эрсдэлт хүчин зүйлүүд: Бодисын солилцооны хам шинж, таргалалт, ЧШӨ, амьдралын буруу хэв маяг, эмийн зохисгүй хэрэглээ, бодисын солилцооны зарим өвчнүүд, бамбайн дутагдал, жирэмслэлт, хүчилтөрөгчийн дутагдал, дисбиоз зэрэг олон хүчин зүйлс хамрагдана.

АБШЭӨӨ-ний урьдчилан сэргийлэлт болон эмчилгээ: Анхдагч урьдчилан сэргийлэлт бол  биеийн жинг хянах, хоолны дэглэм баримтлах, идэвхтэй дасгал хөдөлгөөн, хорт зуршлаас татгалзах, цусан дахь сахар болон өөх тосыг хянах, элэг гэмтээгч эм, эмийн бүтээгдэхүүн хэрэглэхгүй байх. Хоёрдогч урьдчилан сэргийлэлт буюу нэгэнт элэг өөхжилт эхэлсэн өвчтөнүүдэд элэгний өөхжилт, өөхжилтөөс шалтгаалсан элэгний үрэвсэл, элэгний хатуурал, элэгний эсийн хорт хавдарт шилжих зэргээс хамгаалах явдал юм. 2013 оны Гүржийн эрдэмтдийн “АБШЭӨӨ-ний оношлогоо эмчилгээний менежмент” удирдамжинд эмчилгээний үндсэн арга бол биеийн жинг болон триглицеридийн түвшинг хяналттай бууруулах дасгал хөдөлгөөн тогтмол хийх зэрэг хувь хүнээс шалтгаалсан зөвлөмжүүд байдаг⁶. Эмийн эмчилгээнд антиоксидант зорилгоор витамин Е, триглицерид бууруулах зорилгоор Омега 3, фибрат, эсэд хуримтлагдсан өөхний дуслыг бууруулах зорилгоор Л-карнитин, өөх тосны солилцоог зохицуулах зорилгоор симвастатин, цусан дахь глюкозыг хянах зорилгоор уртсагасан үйлчилгээтэй метформин, элэгний эсийг хамгаалах зорилгоор эссенциал фосфолипид зэргийг өвчний үе шат болон шинж тэмдгээс хамаарч мэргэжлийн эмчид хандасны дараа хэрэглэж болохыг зөвөлсөн байдаг^6,8,9,10. Тиймээс идэвхтэй дасгал хөдөлгөөн хийж, хорт зуршил болон амьдралын буруу хэв маягаа засан залруулж таргалалт гэх чимээгүй тахлаас үүдэлтэй олон өвчин эмгэгийг бууруулахадтаны өөрийн тань оролцоо хамгийн чухал гэдгийг санаж амьдралын зөв хэвшилийг дадал болгоцгооё.

Эх сурвалж:

1. “Obesity and overweight Fact sheet N°311”. WHO. January 2015. Retrieved 2 February2016
2. Luppino FS, de Wit LM, Bouvy PF, Stijnen T, Cuijpers P, Penninx BW, Zitman FG (March 2010). “Overweight, obesity, and depression: a systematic review and meta-analysis of longitudinal studies”. Archives of General Psychiatry. 67(3): 220–9.
3. Imaz I, Martínez-Cervell C, García-Alvarez EE, Sendra-Gutiérrez JM, González-Enríquez J (July 2008). “Safety and effectiveness of the intragastric balloon for obesity. A meta-analysis”. Obesity Surgery. 18(7): 841–6.
4. “Nonalcoholic Fatty Liver Disease & NASH”. National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases. November 2016. Retrieved 7 November2018.
5. Iser D, Ryan M (July 2013). “Fatty liver disease–a practical guide for GPs”. Australian Family Physician. 42(7): 444–7.
6. World J Gastroenterol. 2018 Aug 14; 24(30): Current guidelines for the management of non-alcoholic fatty liver disease: A systematic review with comparative analysis Simona Leoni, Francesco Tovoli, Lucia Napoli, Ilaria Serio, Silvia Ferri, and Luigi Bolondi3361–3373.
7. Rinella ME, Sanyal AJ (April 2016). “Management of NAFLD: a stage-based approach”. Nature Reviews. Gastroenterology &Hepatology. 13(4): 196–205
8. July 2016.Glen J, Floros L, Day C, Pryke R (September 2016). “Non-alcoholic fatty liver disease (NAFLD): summary of NICE guidance”. BMJ. 354: i4428
9. Wong VW, Adams LA, de Lédinghen V, Wong GL, Sookoian S (August 2018). “Noninvasive biomarkers in NAFLD and NASH – current progress and future promise”. Nature Reviews. Gastroenterology &Hepatology. 15(8): 461–478
10. Romero-Gómez M, Zelber-Sagi S, Trenell M (October 2017). “Treatment of NAFLD with diet, physical activity and exercise”. Journal of Hepatology. 67(4): 829–846